Zapiekanka

Tuesday, 29 Apr, 2025

Relikt PRLu

Typowa zapiekanka  to tostowana kanapka zazwyczaj robiona z połowy bagietki, smażonych pieczarek, sera i różnych dodatków, takimi jak szynka. Podawana na gorąco z ketchupem, jest popularnym jedzeniem ulicznym w Polsce od lat 70. XX wieku.

Polskie słowo zapiekanka pochodzi od czasownika zapiekać, co oznacza „piec potrawę tak, aby jej składniki się połączyły, a na wierzchu utworzyła się chrupiąca, zrumieniona skórka” i może odnosić się do różnych zapiekanek i innych potraw przygotowywanych w ten sposób.
Typowa zapiekanka jest zrobiona z jednej połówki bagietki lub innej długiej bułki, przeciętej wzdłuż, stąd podobieństwo amerykańskej Submarine. Może mieć do 50 centymetrów (20 cali) długości. Chleb jest posypany pokrojonymi, podsmażonymi białymi pieczarkami i startym serem, tworząc kanapkę z otwartą powierzchnią, którą następnie opieka się, aż chleb stanie się chrupiący, a ser się rozpuści. Twardy, dojrzały żółty ser o wysokiej zawartości tłuszczu, który dobrze topi się w cieple, taki jak gouda, edam, emmental, tilsit lub cheddar, jest najlepszy do tego celu; polski wędzony ser owczy, taki jak oscypek, jest również popularnym wyborem. Zapiekankę najlepiej podawać na gorąco. Typowym dodatkiem jest ketchup pomidorowy, zwykle obficie rozpryskiwany na serze.
Zapiekanki pieczone w piekarniku są dostępne z dodatkowymi składnikami i sosami, co przyniosło im przydomek „polskiej pizzy”.
Odmiany obejmują „diablo” z boczkiem, ogórkami konserwowymi i pikantnym sosem; „cygańską” z szynką i sosem słodko-kwaśnym; „grecką” z oliwkami i serem feta; i „hawajską” z ananasem i sosem barbecue; klienci mogą również wybrać własne kombinacje. Podczas gdy zapiekanka jest przede wszystkim jedzeniem ulicznym, istnieją również wersje domowe, takie jak „zapiekanka studencka”, robiona z chleba, sera i wszystkiego, co w danej chwili jest pod ręką.
Zapiekanki pojawiły się na ulicach polskich miast w latach 70. XX wieku pośrednio za sprawą Edwarda Gierka, który kupił od Francuzów licencję na produkcję bagietek. Ponadto, pod jego przewodnictwem władze PRL zezwoliły na pewien stopień prywatnej przedsiębiorczości w branży gastronomicznej. Ten ruch doprowadził do szybkiego rozprzestrzeniania się małych rodzinnych zakładów gastronomicznych, znanych po polsku jako „mała gastronomia”. Ich rozprzestrzenianie się trwało nadal podczas niedoborów żywności w następnej dekadzie. Zazwyczaj przybierały formę stoisk lub przyczep kempingowych zamienionych w food trucki serwujące zapiekanki wraz z prostymi daniami kuchni polskiej, takimi jak kiełbasa, gotowana golonka lub flaki, lody i frytki, a także amerykańskie fast foody, takie jak hot dogi, hamburgery,
Popyt na zapiekanki spadł wraz z ponownym wprowadzeniem gospodarki rynkowej w latach 90., ale nadal były serwowane przez nieliczne „małe lokale gastronomiczne”, które przetrwały konkurencję ze strony dużych sieci fast food. Niektóre stoiska z zapiekankami zyskały nawet kult, takie jak te zlokalizowane na Placu Nowym w dzielnicy Kazimierz w Krakowie. Dziś zapiekanki pozostają stosunkowo popularnym jedzeniem ulicznym i daniem studenckim.

Inną formą zapiekanki mogą być zapiekanki z pieczywa, z ziemniaków, z makaronu, a nawet z ryżu. Można też eksperymentować z dodatkami, takimi jak gyro, cukinia, czy różne mięsa i warzywa.
Zapiekanki z pieczywa:
Najbardziej popularne, często na bazie bagietki lub bułki, z farszem z pieczarek, sera, i dodatków jak ketchup czy majonez. Najlepszym przykładem może być wywodząca się z Włoch bruschetta w wielu regionalnych wersjach.
Zapiekanki z makaronu:
Makaron można wykorzystać jako bazę zapiekanki, dodając do niego sosy, mięso i warzywa.
Zapiekanki z ryżu:
Ryż można także wykorzystać jako bazę, tworząc zapiekanki z mięsem i warzywami.
Inne dodatki:
Można eksperymentować z różnymi mięsami, np. gyros, kurczakiem, kiełbasą, a także z różnymi warzywami, np. cukinią, papryką, pomidorami.
Air Fryer:
Zapiekanki można także przygotować w air fryerze, co skraca czas pieczenia i sprawia, że są mniej tłuste.
Zapiekanka z makaronem
Pyszny, bogaty posiłek świetny na obiad — zapiekanka gyros z makaronem. To super sycąca potrawa, która ma wiele składników. Właśnie takie połączenie gwarantuje super smak. Taka zapiekanka jest odpowiednia dla każdego członka rodzinny.
Zapiekanka w takiej wersji jest łatwa do przygotowania. Składniki, takie jak warzywa świeże i konserwowe sprawiają, że powstaje konkretne danie. Dodatkowo ten sos, czyli połączenie majonezu, śmietany i ketchupu to gwarancja udanej potrawy.
ZAPIEKANKA MAKARONOWA Z KURCZAKIEM I CUKINIĄ
SKŁADNIKI na 4 porcje
500 g filetu kurczaka
sól, pieprz, 2 łyżeczki tymianku, 1 łyżeczka słodkiej papryki, szczypta kurkumy
2 ząbki czosnku
2 łyżki oliwy
1 łyżeczka mąki
150 g makaronu gnocchi/penne/rurki
1 por
125 ml bulionu
1/2 łyżki masła
1 cukinia ok. 250 g
1/2 czerwonej papryki
150 ml śmietanki 30%
100 g sera camembert
ok. 5 łyżek tartego sera grana padano lub parmezanu
Kurczaka pokroić w kostkę, doprawić solą, pieprzem, tymiankiem, papryką, kurkumą oraz startym czosnkiem. Wymieszać z 1 łyżką oliwy a na koniec obtoczyć w mące.
Makaron ugotować w osolonej wodzie zgodnie z instrukcją na opakowaniu (al dente). Odcedzić i umieścić z powrotem w garnku.
Piekarnik nagrzać do 200 stopni C. Warzywa umyć, pora (białą i jasnozieloną część) oraz cukinię pokroić na półplasterki, paprykę pokroić w kosteczkę.
Na dużej patelni podgrzać pozostałą 1 łyżkę oliwy, włożyć kurczaka i krótko go obsmażyć, następnie wyjąć na talerz.
Na tę samą patelnię włożyć pora i mieszając podsmażać przez ok. 2 - 3 minuty. Wlać bulion oraz dodać masło i gotować przez ok. 2 minuty, aż połowa płynu odparuje.
Dodać cukinię oraz paprykę i smażyć warzywa przez ok. 2 - 3 minuty co chwilę mieszając.
Do warzyw dodać kurczaka, wymieszać i przez chwilę razem podgrzewać, następnie przełożyć do garnka z makaronem i wymieszać.
Na tę samą patelnię wlać śmietankę i po zagotowaniu wlać do garnka z makaronem. Dodać do niego pokrojony w kostkę ser camembert i wymieszać.
Wyłożyć do żaroodpornej formy, posypać serem grana padano lub parmezanem i zapiekać bez przykrycia przez 15 minut.
Zapiekanka z ryżem
Ryż to równie dobry dodatek do zapiekanki , co makaron. Danie jest pożywne, sycące i zapewnia wszystko, czego potrzeba. To idealna propozycja na pyszny obiad bądź kolację. Na pewno każdy chętnie zje zapiekankę z ryżem.
Taka zapiekanka jest źródłem węglowodanów, tłuszczów oraz białka — jest to w pełni wartościowy posiłek. Jednakże majonez jest wysokokaloryczny, więc jeśli dbasz o linię, zdecydowanie lepiej będzie zamienić go na ten typu light (podobnie jak powyżej wspomniano). Jeżeli przykładasz uwagę do niskiego indeksu glikemicznego, warto zastąpić biały ryż tym brązowym.
Zapiekanka z ryżu i soczewicy
to pomysł na smakowitą zapiekankę, która może posłużyć za sycący jednodaniowy obiad. Jej niewątpliwą zaletą jest niedługi czas, który musisz poświęcić na jej przygotowanie. Wystarczy, że ugotujesz ryż i soczewicę w bulionie, podsmażysz cebulę razem z filetem, połączysz całość i zapieczesz w piekarniku dla smakowitej chrupkości całego dania. I gotowe, smacznego!
Składniki na 6 porcji
Szklanka bulionu warzywnego
2 torebki ryżu
150 g soczewicy
2 filety z kurczaka
3 łyżki oliwy z oliwek
1 mała cebula
1 puszka kukurydzy konserwowej
1 główka kapusty
pieprz
Ryż i soczewicę ugotuj w bulionie. Zajmie to ok. 15 minut
Cebulę obierz i posiekaj.
Filety z kurczaka pokrój w paski, podsmaż na oliwie z cebulą.
Kapustę umyj i drobno pokrój.
Połącz wszystkie składniki z bulionem, dopraw pikantnie pieprzem.
Przełóż do naczynia do zapiekania posmarowanego masłem.
Wstaw do nagrzanego do 180°C piekarnika. Piecz przez 25 minut.
Możesz podawać przyozdobione listkami bazylii.
Zapiekanki z ziemniaków:
Z ziemniaków można zrobić zapiekanki z gyro, cukinią, czy innymi warzywami, a nawet z dodatkiem kiełbasy.     
zapiekanka ziemniaczana to jednym domu danie, które pojawia się super często. W innym zaś nikt nigdy wcześniej o takiej zapiekance nie słyszał.
W przepisie tym nie ma sosu. Powstaje on z dodanych do zapiekanki składników. To dodatkowo sprawia, że danie jest o wiele mniej kaloryczne niż klasyczne potrawy z sosem na bazie majonezu. Może to być bardzo dobry posiłek, zwłaszcza dla osób aktywnych.
Zapiekanka z ziemniakami
Składniki
    2 kg ziemniaków
    500 g cebuli - 5 średnich cebul
    400 g boczku surowego wędzonego
    100 g żółtego sera - 6 plasterków
    50 g sera cheddar
    150 g śmietanki 30 % - około pół szklanki
    2 duże jajka
    3 łyżki oleju roślinnego do smażenia
    przyprawy: po łyżeczce gałki muszkatołowej, soli i słodkiej papryki oraz szczypta pieprzu
Wybierz dwa kilogramy ładnych ziemniaków typ A lub typ B. Ponieważ w Polsce jest około sto odmian ziemniaków, to nie będę pisała o tym jaką konkretnie wybrać. Najlepsze będą ziemniaki przeznaczone do gotowania i do pieczenia. Latem świetne są młode, ale już duże ziemniaki, które wystarczy wyszorować przed ugotowaniem. Zimą zaś czasem warto pokusić się o zakup ziemniaków greckich, cypryjskich lub hiszpańskich. Jeśli jednak masz dobre, polskie ziemniaki, to i te "stare" będą fantastyczne.
Umyte ziemniaki zalej w garnku zimną wodą. Wsyp płaską łyżkę soli. Garnek przykryj przykrywką i ustaw wysoką moc palnika. Gdy ziemniaki zaczną się gotować zmniejsz moc palnika i gotuj je nie dłużej niż piętnaście minut licząc od zagotowania wody. Odlej wodę i odłóż ziemniaki do lekkiego przestudzenia.
Jeśli masz "stare" ziemniaki, to obierz je przed gotowaniem w garnku.  
Już w trakcie gotowania ziemniaków zacznij szykować boczek i cebulkę. Boczek surowy, wędzony bez skóry pokrój w drobną kostkę. Może to być nawet tłustszy kawałek. Boczek możesz też śmiało zamienić na dobrą kiełbasę.     
Pokrojony w kostkę boczek umieść na zimnej patelni. Ustaw średnią moc i zacznij go podsmażać. Tłuszcz zacznie się wytapiać, jednak nie będzie go na tyle dużo, by podsmażyć na nim również cebulkę. Wlej zatem jeszcze dodatkowo trzy łyżki leju roślinnego do smażenia lub też smalcu.
Po kilku minutach podsmażania boczku możesz też dodać na patelnię poszatkowaną drobno cebulę. Całość podsmażaj cały czas bez przykrywki, na średniej mocy palnika do wytopienia tłuszczu z boczku i zarumienia go. Cebulka powinna się zeszklić i tylko lekko przypiec.
Naczynie żaroodporne wysmaruj od środka odrobiną tłuszczu. Ja użyłam naczynia ceramicznego o wymiarach: 20 x 30 x 6 cm. Podgotowane, przestudzone i obrane ze skórki ziemniaki pokrój na grubsze plasterki. Część ziemniaków rozłóż równo w formie.
Na ziemniaki wyłóż połowę farszu z patelni oraz ułóż plasterki sera żółtego. Możesz też śmiało zetrzeć kawałek żółtego sera i wyłożyć go zamiast sera w plasterkach.  
Na koniec wyłóż drugą warstwę z ziemniaków. Zetrzyj ser żółty zwykły lub ser żółty cheddar. Do miseczki wbij dwa jajka, wlej pół szklanki śmietanki 30 % oraz dodaj przyprawy: po łyżeczce gałki muszkatołowej, soli i słodkiej papryki oraz szczyptę pieprzu. Całość dokładnie wymieszaj trzepaczką. Jajeczno śmietanowy sos rozlej po całej powierzchni zapiekanki ziemniaczanej.
Na samym końcu rozłóż resztę farszu z boczku i cebulki. Całość możesz też posypać świeżymi, siekanymi ziołami. Polecam mieszankę szczypiorku i natki pietruszki.
Brytfankę z gotową do pieczenia zapiekanką ziemniaczaną umieść w piekarniku nagrzanym do 180 stopni. Wybierz środkową półkę z opcją pieczenia góra/dół. Zapiekankę ziemniaczaną piecz bez przykrycia przez 40 minut.
Zapiekanka ziemniaczana najlepiej smakuje zaraz po upieczeniu. Jeśli dodasz do niej więcej sera, to będzie się bardziej ciągnąć podczas nakładania. Sos śmietanowy jajeczny świetnie się ścina i łączy ze sobą farsz oraz plasterki ziemniaków.
Dodatkowo polecam przygotować jeszcze sos czosnkowy oraz dobrą surówkę.
W tym zestawieniu bardzo smakuje mi surówka z kapusty pekińskiej.