Nasza tradycyjna Wielkanoc

Tuesday, 12 Apr, 2022

Kalendarium

Jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim w Polsce, upamiętniającym zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. To święto ruchome. Obchodzi się je w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca (między 21 marca a 25 kwietnia).
Poprzedzający Wielkanoc tydzień, w czasie którego Kościół i wierni wspominają najważniejsze dla wiary chrześcijańskiej wyda- rzenia, nazywany jest Wielkim Tygodniem. Najistotniejszym jego okresem jest Triduum Paschalne (od Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek do Wigilii Paschalnej w sobotę wieczór). W niedzielę o świcie odbywa się rezurekcja – uroczyste nabożeństwo z procesją, podczas którego wierni radują się ze Zmartwychwstania Pańskiego. Święta Wielkanocne w Polsce są niezwykle barwne, towarzyszy im radość oraz wiele religijnych i ludowych obrzędów.
Niedziela Palmowa
Niedziela Palmowa to ostatnia niedziela przed Wielkanocą i pierwszy dzień Wielkiego Tygodnia, która upamiętnia przybycie Jezusa do Jerozolimy. W kościołach święci się palemki – rózgi wierzbowe, gałązki bukszpanu, malin, porzeczek, ozdobione kwiatkami, mchem, ziołami, kolorowymi piórkami. Symboliczne uderzenie domowników palemką zapewnia im szczęście przez cały rok. Palmy zatknięte za obraz lub włożone do wazonów chronią dom przed nieszczęściem i złośliwością sąsiadów. W wielu miejscach w kraju, zgodnie ze staropolskimi tradycjami, odbywają się konkursy na najpiękniejszą i największą palmę. Jednym z najsłynniejszych konkursów tego typu jest ten odbywający się w parafii Łyse na Kurpiach. Najwyższe palmy mają ponad 10 m długości.
Topienie Judasza
Kolejnym ważnym dniem Wielkiego Tygodnia jest Wielka Środa. Młodzież, zwłaszcza chłopcy, topili tego dnia Judasza. Ze słomy i starych ubrań robiono wielka kukłę, którą następnie wleczono na łańcuchach po całej okolicy. Przy drodze ustawiali się gapie, którzy okładali kukłę kijami. Na koniec wrzucano „zdrajcę” do stawu lub bagienka. Wymierzanej w ten sposób sprawiedliwości stawało się zadość.
Wielkie grzechotanie
Kiedy milkły kościelne dzwony, rozlegał się dźwięk kołatek. Obyczaj ten był okazja do urządzania psot. Młodzież biegała po mieście z grzechotkami, hałasując i strasząc przechodniów. Do dziś zachował się zwyczaj obdarowywania dzieci w Wielkim Tygodniu grzechotkami.
Pogrzeb żuru
Ostatnie dwa dni postu były wielkim przygotowaniem do święta. W te dni robiono „pogrzeb żuru” – potrawy spożywanej przez cały post., Kiedy więc zbliżał się czas radości i zabawy, sagany żuru wylewano na ziemię.
Wieszanie śledzia
W równie widowiskowy sposób rozstawano się też ze śledziem – kolejnym symbolem wielkiego postu. Z wielką radością i satysfakcją „wieszano” go, czyli przybijano rybę do drzewa. W ten sposób karano śledzia za to, że przez sześć niedziel „wyganiał” z jadłospisu mięso.
Pisanki
Jaja, królujące na wielkanocnym stole, są symbolem życia i odrodzenia. Pięknie zdobione od wieków dekorują polskie stoły podczas świąt wielkanocnych.  Wprawdzie przez lata sposoby barwienia i dekorowania jaj zmieniły się, ale tradycja pozostała.  Tradycyjne pisanki robi się tworząc wzory na skorupce jajka rozgrzanym woskiem. Ozdobione w taki sposób jaja barwi się, by na koniec zetrzeć warstwę wosku ukazując nakreślone motywy. Najczęściej spotykane na pisankach symbole to baranek, krzyż, kwiaty i inne motywy wiosenne.
Wielkanocne jajo
Jajo – króluje na wielkanocnym stole, jest symbolem życia i odrodzenia. Tradycja pisanek i dzielenia się święconym jajkiem sięga daleko w przeszłość. Już starożytni Persowie wiosną darowali swoim bliskim czerwono barwione jaja. Zwyczaj ten przyjęli od nich Grecy i Rzymianie. Rumuńskie przysłowie ludowe mówi:, „Jeśli my, chrześcijanie zaprzestaniemy barwienia jaj na czerwono, wówczas nastąpi koniec świata”. Czerwone pisanki mają ponoć moc magiczną i odpędzają złe uroki, są symbolem serca i miłości. Jajko jest formą najbardziej doskonałą. Zawiera wszystkie konieczne dla odżywienia organizmu składniki: białko, tłuszcz, sole mineralne i witaminy. Ma około 100 kalorii.
Święconka
Wielka Sobota jest dniem radosnego oczekiwania. Tego dnia przygotowuje się święconkę - ozdobny koszyczek z jedzeniem, który święci się w kościele. Nie może w nim zabraknąć jajek, będących symbolem  narodzenia i nowego życia, baranka z cukru symbolizującego umęczonego Chrystusa, chleba, soli, wędliny, chrzanu, świątecznego ciasta. Święconkę zjada się następnego dnia, w niedzielę po rezurekcji, podczas śniadania wielkanocnego.
Specjalnie dla dziewcząt
Uwaga dziewczyny, – jeżeli w Wielką Sobotę obmyjecie twarz w wodzie, w której gotowały się jajka na święconkę, to znikną piegi i inne mankamenty urody!
Śniadanie wielkanocne
W Wielką Niedzielę po rezurekcji rodzina zasiada do świątecznego śniadania. Uroczysty stół przykryty jest białym obrusem, udekorowany pisankami, kurczaczkami, baziami czy świeżymi kwiatami, które wprowadzają wiosenny nastrój. Na „honorowym” miejscu stoi koszyczek ze święconką. Śniadanie wielkanocne rozpoczyna się od dzielenia się poświęconym jajkiem, co podobne jest w swej formie i symbolice do bożonarodzeniowego łamania się opłatkiem. Tego uroczystego poranka najpierw zjada się pokarmy, które zostały poświęcone poprzedniego dnia. Na stole nie może zabraknąć tradycyjnego żuru, mięs, wędlin, pasztetów, faszerowanych jajek, a na deser drożdżowej babki, sernika i mazurków – kruchych ciast z polewą kajmakową lub czekoladową. Dzieci uwielbiają  czekoladowe zajączki, kurczaczki i baranki.
Lany Poniedziałek
Śmigus-dyngus - Lany Poniedziałek przypada w drugi dzień świąt w Poniedziałek Wielkanocny. To zabawa, która polega na polewaniu wodą bliskich, a nawet nieznajomych osób. Tradycja ta nawiązuje do dawnych praktyk pogańskich, łączących się z symbolicznym budzeniem się przyrody do życia, wiosennym oczyszczaniem z brudu i chorób. Zmoczone tego dnia panny miały większe szanse na zamążpójście. Do dziś w wielu wsiach na południu Polski pozostał żywy zwyczaj kropienia wodą święconą pól w poniedziałkowy ranek. Często towarzyszy mu robienie psikusów sąsiadom, takie jak zamienianie bram, umieszczanie na dachach narzędzi rolniczych, chowanie wiader na wodę.
Zabawy wielkanocne
W Polsce od wieków znana jest zabawa zwana „na wybitki”. Dwie osoby stukają się trzymanymi w ręku pisankami. Wygrywa ten, kogo jajo pozostanie całe.