Premier Alberty Danielle Smith powołała się w poniedziałek na ustawę o suwerenności prowincji, co oznacza, że po raz pierwszy zastosowano ustawę o podpisach uchwaloną w zeszłym roku. Celem wniosku jest projekt przepisów dotyczących czystej energii elektrycznej z Ottawy, który wzywa do utworzenia do 2035 r. sieci elektroenergetycznej generującej zerową emisję gazów cieplarnianych netto. Alberta uważa, że propozycja narusza konstytucyjne prawo prowincji do zarządzania swoim przemysłem elektroenergetycznym oraz że celem na rok 2035 jest nierealne. Oto wszystko, co warto wiedzieć do tej pory.
Co to jest ustawa o suwerenności Alberty?
Suwerenność Alberty w ramach Ustawy Zjednoczonej Kanady ma na celu dać ustawodawcy Alberty uprawnienia do odrzucenia federalnych przepisów ustawowych i wykonawczych, które według niego „będą miały negatywny wpływ na prowincję” lub te, które uzna za „niekonstytucyjne” lub wykraczające poza zakres jurysdykcji Ottawy.
Ustawodawca Alberty przyjął kontrowersyjną ustawę o suwerenności w grudniu 2022 r., ale usunął przepis, który dawałby rządowi możliwość ominięcia władzy ustawodawczej i przepisania prawa według własnego uznania. Był to pierwszy akt prawny przedstawiony przez rząd pani Smith po tym, jak jesienią ubiegłego roku zdobyła ona przywództwo w Zjednoczonej Partii Konserwatywnej (UCP) i stanowisko premiera.
Jak działa ustawa o suwerenności Alberty?
Zgodnie z tą ustawą każdy minister w zgromadzeniu ustawodawczym Alberty może przyjąć wniosek uznający konkretny program federalny lub ustawodawstwo za niezgodny z konstytucją lub wyrządzający szkodę mieszkańcom Alberty. Jeżeli członkowie zagłosują za przyjęciem uchwały, przed podjęciem dalszych działań gabinet musi upewnić się, że proponowane działanie jest zgodne z konstytucją i legalne.
Według strony internetowej prowincji Alberta, oto kilka etapów stosowania ustawy:
• Projekt uchwały: Premier lub minister musi zgłosić projekt uchwały, aby móc skorzystać z ustawy. We wniosku należy wskazać kwestię federalną uznaną za niezgodną z konstytucją lub wyrządzającą szkodę Albercie i zaproponować środki, które gabinet powinien podjąć w odpowiedzi.
• Debata i głosowanie: Władze MLA będą debatować nad wnioskiem, a następnie głosować za lub przeciw. Jeżeli większość MLAs zagłosuje za wnioskiem, uchwała zostaje podjęta.
• Ocena prawna: Gabinet dokona przeglądu proponowanych kolejnych kroków, aby upewnić się, że proponowane działania są zgodne z konstytucją i legalne. Jeżeli taki wniosek zostanie przyjęty, gabinet może wówczas skierować ministra do wykonywania jego uprawnień ustawodawczych lub regulacyjnych, wydawać dyrektywy podmiotom wojewódzkim, zmieniać ustawy lub wykonywać inne niezidentyfikowane działania.
Ustawę można wykorzystać na przykład do walki z federalnymi regulacjami dotyczącymi nowych projektów energetycznych, ustawodawstwem dotyczącym zmian klimatycznych, polityką szczepień i przepisami dotyczącymi kontroli broni – kwestiami, które w przeszłości powodowały podziały w Albercie. Ustawa nie została przetestowana w sądzie, a eksperci kwestionują jej konstytucyjność.
Dlaczego premier Danielle Smith powołuje się obecnie na tę ustawę?
Pani Smith i rządząca firma UCP twierdzą, że projekt przepisów Ottawy dotyczących czystej energii elektrycznej naruszałby konstytucyjne prawo Alberty do zarządzania branżą elektroenergetyczną. Energia elektryczna podlega jurysdykcji prowincji w Kanadzie.
Powiedziała również, że cel Ottawy na rok 2035 jest nierealistyczny w prowincji, której wytwarzanie energii w dużym stopniu opiera się na gazie ziemnym powodującym emisję gazów cieplarnianych.
  Alberta miesiącami odrzucała propozycję Ottawy, argumentując, że nie jest w stanie zdekarbonizować swojej sieci na czas, aby osiągnąć cele Ottawy na rok 2035 bez powodowania szkód gospodarczych i społecznych. „Nie narazimy naszych operatorów na ryzyko więzienia, jeśli nie osiągną wyznaczonych celów, które naszym zdaniem są nieosiągalne” – powiedziała pani Smith w swoim cotygodniowym programie radiowym.
Operator systemu elektroenergetycznego w Albercie powiedział we wrześniu, że osiągnięcie celu na 2035 r. pozostawi w prowincji niewystarczającą moc do zaspokojenia zapotrzebowania, co doprowadzi do przerw w dostawie prądu i wyższych stawek, obciążając system wyższymi hurtowymi kosztami energii o wartości 118 miliardów dolarów.
Poniedziałkowy wniosek wzywa również rząd Alberty do upoważnienia urzędników i organów regulacyjnych prowincji do rezygnacji z wdrażania lub egzekwowania przepisów federalnych związanych z siecią zerową netto na rok 2035 – ale nie do tego stopnia, aby łamały one prawo. Pani Smith powiedziała, że jej rząd opracuje przepis chroniący urzędników przed ściganiem, jeśli do tego dojdzie.

W sierpniu Ottawa przedstawiła szczegóły proponowanych przepisów dotyczących czystej energii elektrycznej. Projekty przepisów dotyczących energii elektrycznej mają na celu utworzenie w Kanadzie sieci energetycznej o zerowej emisji netto do 2035 r., ale Alberta twierdzi, że wytwórcy energii w prowincji mogą osiągnąć ten cel dopiero do 2050 r.
Istotą projektowanych rozporządzeń jest wprowadzenie od 2035 r. limitu emisji gazów cieplarnianych z każdej dużej elektrowni. Proponuje się go na poziomie (30 ton na gigawatogodzinę), który umożliwiłby dalszą działalność elektrowniom gazowym wyposażonym w technologię wychwytywania dwutlenku węgla, ale wymagałby ograniczenia produkcji w przypadku elektrowni, które jej nie posiadają.
Rząd podkreślił również, że regulacje będą „neutralne technologicznie”, co oznacza, że nie będą nagradzać ani karać niektórych rodzajów energii nieemisyjnej – w tym jądrowej i wodnej, a także nowszych form odnawialnych źródeł energii – w porównaniu z innymi.
Na początku tego roku z raportu Parlamentarnego Biura Budżetowego wykazano, że ta polityka będzie najwięcej kosztować Saskatchewan, Albertę oraz Nową Fundlandię i Labrador – ponieważ ich gospodarki są w większym stopniu zależne od paliw kopalnych.
Jakie konsekwencje mogą mieć te przepisy dla przemysłu Alberty?
Większość energii elektrycznej w Albercie – prawie trzy czwarte – pochodzi obecnie z gazu ziemnego. Prowincja znajduje się na końcowym etapie odchodzenia od węgla, co od 2005 r. obniżyło emisję gazów cieplarnianych z jej sieci o 44%. Dane federalne pokazują, że sektor elektroenergetyczny Alberty wygenerował w 2020 r. 32,7 megaton emisji gazów cieplarnianych, czyli ponad połowę całkowitej emisji w kraju.
Plan rządu federalnego był łatwiejszy do sprzedania w innych prowincjach. Ontario, Quebec, Manitoba, Kolumbia Brytyjska, Nowa Fundlandia, Labrador i Wyspa Księcia Edwarda już teraz wytwarzają większość energii elektrycznej z elektrowni wodnych, jądrowych lub wiatrowych. Na przykład energia wodna stanowi 80% energii elektrycznej w Kolumbii Brytyjskiej i Quebecu.
Co w odpowiedzi mówi Ottawa?
Rząd federalny zaprzeczył, jakoby proponowane przez niego regulacje dotyczące energii elektrycznej zagrażały Albercie w stopniu, jaki twierdziła pani Smith.
Federalny Minister Środowiska Steven Guilbeault oraz Minister Energii i Zasobów Naturalnych Jonathan Wilkinson stwierdzili we wspólnym oświadczeniu, że pani Smith „decyduje się wywołać strach i niepewność w stosunku do współpracy i pozytywnych rezultatów” dla mieszkańców Alberty. Ministrowie federalni zauważyli również, że grupa robocza złożona z urzędników Alberty i rządu federalnego, o którą prosiła Alberta, odbyła „kilka produktywnych spotkań”, z których większość skupiała się na projekcie przepisów dotyczących czystej energii elektrycznej.
Jeszcze przed ogłoszeniem propozycji rząd federalny sygnalizował, że głównym celem jest zniechęcenie do inwestycji w nowe elektrownie gazowe bez obniżki emisji, wielokrotnie zaznaczając, że nie ma na celu wymuszania gwałtownych przestojów istniejących obiektów.
Guilbeault oświadczył również, że jest skłonny wykazać się elastycznością w stosunkach z Albertą, zezwalając elektrowniom wytwarzającym energię elektryczną na gaz ziemny na działanie po 2035 r., pozostawiając sieć prowincji w celu osiągnięcia neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla bliżej 2050 r., zgodnie z celami pani Smith.
Co się potem dzieje?
Pani Smith powiedziała, że jeśli Ottawa będzie kontynuować walkę, walka zakończy się w sądzie. Jej zdaniem wniosek Alberty ma pomóc sądom zrozumieć stanowisko prowincji. Powołując się na ustawę o suwerenności, stwierdziła pani Smith, wysyła sygnał, że Alberta „poważnie” podchodzi do sprzeciwu wobec strategii Ottawy na rok 2035.
„Stwarzamy szansę dla rządu federalnego, aby postąpił właściwie i ustąpił” – powiedziała reporterom.
Wniosek nakazuje również rządowi prowincji „zbadanie wykonalności i skuteczności” utworzenia korporacji koronnej, która mogłaby przeciwstawić się pragnieniu Ottawy ograniczenia wytwarzania energii elektrycznej z gazu ziemnego. Korporacja, jak powiedziała w poniedziałek reporterom pani Smith, byłaby „ostatecznością” i mogłaby zakupić infrastrukturę do wytwarzania energii, aby chronić sieć prowincji przed Ottawą.